โซนสุขอนามัย (Hygiene Zone) ในโรงงาน คืออะไร?

           ในโรงงานผลิตอาหาร อาหารเสริม ยา เครื่องสำอาง หรืออิเล็กทรอนิกส์ “โซนสุขอนามัย” (Hygiene Zone) คือจุดคัดกรองพนักงานก่อนเข้าสู่พื้นที่ผลิตที่ต้องการควบคุมความสะอาด เป็นหนึ่งในจุดวิกฤต (Critical Control Point) ที่ระบบ GMP และ HACCP ให้ความสำคัญอย่างยิ่ง เพื่อป้องกันการปนเปื้อนจากคน ซึ่งมักเป็นพาหะสำคัญของฝุ่น เชื้อโรค หรือสิ่งแปลกปลอมต่าง ๆ

           กิจกรรมหลักในโซนนี้ เช่น การล้างมือ การฆ่าเชื้อ การเปลี่ยนชุด การควบคุมรองเท้า และการผ่านแอร์ชาวเวอร์ จะถูกออกแบบให้เหมาะสมกับประเภทของผลิตภัณฑ์และความเสี่ยงของหน้างาน

           ในบทความนี้ เราจะพาคุณไปรู้จักกับอุปกรณ์และระบบที่ควรมีในโซนสุขอนามัย พร้อมเหตุผลที่อยู่เบื้องหลังแต่ละจุด เพื่อช่วยให้คุณสามารถวางแผน ออกแบบ หรือปรับปรุงพื้นที่ของโรงงานให้เหมาะสมกับมาตรฐานสากล และลดความเสี่ยงจากการปนเปื้อนได้อย่างแท้จริง

1.จุดล้างมือ (Hand Washing Station)

           “มือ” คืออวัยวะที่มีโอกาสสัมผัสกับสิ่งสกปรกและเชื้อโรคมากที่สุด และยังเป็นช่องทางหลักในการแพร่กระจายสิ่งปนเปื้อนสู่ผลิตภัณฑ์ ดังนั้น จุดล้างมือจึงเป็นหัวใจหลักของโซนสุขอนามัย

           ตามเอกสารแนวทางเอกสารความรู้สำหรับผู้ผลิตอาหารจากกองอาหาร กระทรวงสาธารณสุข [1] ระบุว่า:

          •พนักงานไม่เกิน 15 คน ควรมีอ่างล้างมืออย่างน้อย 1 จุด

          •พนักงาน 16–40 คน ใช้ 2 จุด

          •พนักงาน 41–80 คน ใช้ 3 จุด

          •เกินกว่านี้ เพิ่ม 1 จุดต่อพนักงานทุก 50 คน

           นอกจากนี้ ควรติดตั้งอ่างล้างมือให้ห่างจากพื้นที่ผลิตอย่างน้อย 2.5 เมตร เพื่อลดโอกาสกระเด็นของละอองน้ำ และแนะนำให้ใช้อ่างล้างมือสแตนเลส พร้อมระบบเปิดน้ำแบบไม่ใช้มือ เช่น ใช้เท้า ใช้เข่า หรือเซนเซอร์อัตโนมัติ เพื่อลดการปนเปื้อนจากจุดสัมผัส

2.จุดทำแห้งมือ (Hand Drying Station)

           หลังล้างมือ หากไม่มีการทำให้แห้งอย่างเหมาะสม ความชื้นที่ตกค้างอาจกลายเป็นแหล่งสะสมเชื้อจุลินทรีย์ได้ ดังนั้น ควรจัดให้มีจุดเป่ามือหรือจุดซับมือในตำแหน่งที่สะดวกต่อการใช้งาน

           รูปแบบที่นิยมใช้:

          •เครื่องเป่ามือแบบลมร้อน

          •กระดาษหรือผ้าซับมือแบบใช้ครั้งเดียว (One-time use paper towel)

           ควรหลีกเลี่ยงการใช้ผ้าแขวนที่ซักซ้ำ เพราะอาจสะสมความชื้นและเชื้อโรคในผืนผ้าได้ หากใช้เครื่องเป่ามือ ควรเลือกแบบไร้ใบพัด (blade-less) เพื่อลดการฟุ้งกระจายของเชื้อโรค

3.จุดฆ่าเชื้อโรคมือ (Hand Sanitizing Station)

           เพื่อเสริมประสิทธิภาพการล้างมือ แนะนำให้มีจุดสำหรับฆ่าเชื้อด้วยแอลกอฮอล์ความเข้มข้น 70% หรือสารฆ่าเชื้ออื่นที่ปลอดภัยต่อผิวหนัง

           ควรติดตั้งหลังจุดเป่ามือหรือก่อนเข้าสู่ประตูผลิต โดยเลือกใช้ขวดปั๊มแบบมือกด เซนเซอร์อัตโนมัติ หรือเครื่องพ่นแอลกอฮอล์แบบไม่สัมผัส

           ข้อควรระวัง:

          •ตรวจสอบวันหมดอายุของแอลกอฮอล์

          •หมั่นเติมให้พร้อมใช้งานเสมอ

          •หลีกเลี่ยงจุดที่มีลมหรือแสงแดดแรงเกินไป ซึ่งอาจทำให้แอลกอฮอล์ระเหยเร็ว

4.จุดควบคุมเครื่องแต่งกาย (Gowning Zone)

           เสื้อผ้าและของใช้ส่วนตัวของพนักงานอาจมีสิ่งปนเปื้อนที่มองไม่เห็น เช่น เส้นผม ขุยผ้า หรือเศษโลหะเล็ก ๆ ดังนั้น โซนนี้จึงต้องออกแบบเพื่อให้พนักงานสามารถเปลี่ยนเครื่องแบบหรือสวมชุดคลุมได้อย่างเป็นระเบียบและมีประสิทธิภาพ

           สิ่งที่ควรมี:

          •ตู้เก็บของใช้ส่วนตัวและรองเท้าส่วนตัว

          •จุดเปลี่ยนชุดหรือสวมชุดคลุม

          •จุดคลุมผม ใส่หน้ากาก

          •กระจกติดผนังสำหรับตรวจสอบความเรียบร้อย

           เสื้อผ้าควรออกแบบให้ไม่ใช้กระดุม ไม่หลุดร่วงง่าย และควรทำจากวัสดุที่ไม่ก่อให้เกิดไฟฟ้าสถิต

5.จุดควบคุมรองเท้า (Footwear Hygiene)

           รองเท้าที่ใช้จากภายนอกโรงงานมักมีการปนเปื้อนสูง จำเป็นต้องเปลี่ยนเป็นรองเท้าภายในเฉพาะสำหรับโซนผลิต และแยกเก็บรองเท้าส่วนตัวไว้อย่างชัดเจน

           อุปกรณ์เสริมที่แนะนำ (ขึ้นอยู่กับลักษณะงาน):

          •แผ่นดักฝุ่น (Stepmat)

          •เครื่องล้างรองเท้าแบบแปรงหมุน

          •ถาดหรือบ่อจุ่มน้ำยาฆ่าเชื้อ

           ควรออกแบบพื้นที่ให้มีทางเดินแยกชัดเจนระหว่าง “ก่อนเปลี่ยนรองเท้า” และ “หลังเปลี่ยนรองเท้า” เพื่อป้องกันการปนเปื้อน

6.จุดกำจัดฝุ่น เส้นผม และสิ่งปนเปื้อน (Dust & Hair Control)

           แม้พนักงานจะเปลี่ยนชุดแล้ว ก็ยังอาจมีฝุ่น เส้นผม หรือขุยผ้าเกาะติดอยู่ตามร่างกาย จุดนี้จึงควรมีขั้นตอนสุดท้ายในการขจัดสิ่งตกค้างก่อนเข้าสู่ห้องผลิต

           อุปกรณ์ที่นิยมใช้:

          •ลูกกลิ้งเก็บฝุ่น (Lint roller) แบบใช้แล้วทิ้งหรือแบบล้างได้

          •เครื่องดูดเส้นผมและฝุ่นไฟฟ้าสถิต

          •Air Shower (แอร์ชาวเวอร์) ตู้เป่าลมความเร็วสูงเพื่อกำจัดฝุ่นระดับไมครอน

           การเลือกใช้อุปกรณ์ขึ้นอยู่กับประเภทของผลิตภัณฑ์และระดับความสะอาดที่ต้องการควบคุม

7.ระบบควบคุมการเข้า-ออก (Controlled Entry)

           การเปิด-ปิดประตูที่ไม่ได้ควบคุม อาจทำให้ฝุ่นหรืออากาศจากภายนอกไหลเข้าสู่พื้นที่ผลิตได้ โซนสุขอนามัยจึงควรมีระบบควบคุมประตูที่ปลอดภัย เช่น:

          •ประตู Interlock: ระบบประตูสองชั้นที่ไม่สามารถเปิดพร้อมกันได้

          •Speed Shutter Door: ประตูม้วนความเร็วสูง ลดเวลาการเปิด-ปิด และควบคุมแรงดันอากาศภายใน

           นอกจากนี้ ควรติดตั้งสัญญาณไฟหรือเสียงเตือนเพื่อแจ้งสถานะของประตูในขณะใช้งาน

           หากคุณกำลังวางแผน ขยายกำลังการผลิต, เพิ่มช่องทางเข้าออก, หรือ รีโนเวทพื้นที่เดิมให้ได้มาตรฐานมากขึ้น

           เรามีทีมงานพร้อมให้คำปรึกษา ออกแบบโซนสุขอนามัย และ จัดหาและติดตั้งอุปกรณ์มาตรฐาน เช่น ชุดและหมวกคลุมผมสำหรับอุตสาหกรรมอาหาร ยา หรือห้องคลีนรูม, อ่างล้างมือ, เครื่องเป่ามือ, ชั้นวางของ, ชั้นวางรองเท้า, แอร์ชาวเวอร์, ลูกกลิ้งเก็บฝุ่น, เครื่องล้างรองเท้า, ประตูความเร็วสูง, และอื่น ๆ ที่เหมาะสมกับอุตสาหกรรมของคุณ 

           ติดต่อเราเพื่อรับคำปรึกษาฟรี พร้อมบริการสำรวจหน้างาน

เอกสารอ้างอิง

1.https://food.fda.moph.go.th/media.php?id=512256962705104896&name=GMPKM_pdf