นวัตกรรมเพื่อคลีนลาเบล: ทางเลือกใหม่ในการยืดอายุอาหารโดยไม่ใช้สารเคมี

 Clean Label ไม่ใช่แค่ “ไม่มีสารเคมี” แต่คือการใส่ใจในทุกขั้นตอนของการผลิตอาหาร!

            จากบทความก่อน ที่เราได้ทำความเข้าใจถึงความหมายและแนวโน้มคลีนลาเบล ซึ่งเป็นแนวทางที่ผู้บริโภคให้ความสำคัญต่อส่วนผสมที่มาจากธรรมชาติ และหลีกเลี่ยงสารเคมีสังเคราะห์หรือรหัส E-number ต่าง ๆ  บทความนี้จะพาผู้อ่านมาสำรวจ นวัตกรรมและทางเลือกใหม่ ๆ ที่ผู้ผลิตอาหารสามารถใช้ในการ ยืดอายุการเก็บรักษาผลิตภัณฑ์ โดยไม่ต้องพึ่งพาสารเคมีสังเคราะห์โดยตรง

            แนวทางเหล่านี้ครอบคลุมตั้งแต่การใช้ส่วนผสมทางธรรมชาติที่มีคุณสมบัติในการต้านจุลินทรีย์ เช่น จุลินทรีย์ชนิดดีหรือสารสกัดจากพืชและสัตว์ ไปจนถึงการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีในกระบวนการผลิต บรรจุภัณฑ์อัจฉริยะ และระบบตรวจสอบคุณภาพอัตโนมัติ ซึ่งทั้งหมดนี้ช่วยรักษาความปลอดภัยของอาหารโดยไม่ลดทอนคุณค่าทางโภชนาการหรือความสดใหม่ของผลิตภัณฑ์

            บทความนี้จึงขอนำเสนอทางเลือกต่าง ๆ ที่สามารถตอบสนองความต้องการของผู้บริโภคยุคใหม่ที่ใส่ใจสุขภาพและความโปร่งใสในกระบวนการผลิตอาหาร ในขณะที่ยังคงไว้ซึ่งประสิทธิภาพในการถนอมอาหารและควบคุมคุณภาพได้อย่างยั่งยืน

            •การใช้ประโยชน์จากจุลินทรีย์ (Food cultures) [1]: ทั้งในรูปแบบจุลินทรีย์ที่มีชีวิต ซึ่งเป็น Protective cultures ซึ่งเป็นจุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์และสามารถช่วยยับยั้งการเจริญเติบโตของจุลินทรีย์ก่อโรคในอาหารได้ หรือการใช้สารผลิตภัณฑ์จากการหมัก (fermentates) เช่น Lactic acid bacteria fermentates ซึ่งเป็นผลผลิตจากการหมักของแบคทีเรียกรดแลคติก ที่สร้างสารต่างๆ ที่มีคุณสมบัติในการยับยั้งเชื้อจุลินทรีย์ที่เป็นอันตราย เช่น กรดอินทรีย์ (organic acids) และแบคทีริโอซิน (bacteriocins) รวมถึงการใช้ yeast and fungi fermentates ซึ่งในบางครั้งสารสำคัญที่ได้จากการหมักเหล่านี้ก็ถูกนำมาสร้างการตลาดในด้านคุณสมบัติในการส่งเสริมสุขภาพของผู้บริโภคอีกด้วย

            •สารสกัดจากพืช (Plant based compound): การใช้สารประกอบที่ได้จากพืช เช่น น้ำมันหอมระเหย (essential oils) [1] ซึ่งไม่เพียงแต่ให้กลิ่นและรสชาติที่เป็นเอกลักษณ์ แต่ยังมีคุณสมบัติต้านจุลินทรีย์ตามธรรมชาติ หรือ Plant carbohydrates [2]เช่น Chitosans และ Phytochemicals [2] ซึ่งเป็นสารเคมีที่พบในพืชและมีคุณสมบัติทางชีวภาพที่หลากหลายและเป็นประโยชน์ต่อสุขภาพ

            •สารสกัดจากสัตว์ (Animal based compound) [1]: การใช้สารประกอบที่ได้จากสัตว์ เช่น ไลโซไซม์ (lysozyme) ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่พบในไข่ขาวและมีคุณสมบัติในการยับยั้งการเจริญเติบโตของแบคทีเรียบางชนิด ซึ่งอาจถูกระบุในฉลากผลิตภัณฑ์ว่าเป็น egg white extract เพื่อให้ผู้บริโภคเข้าใจถึงแหล่งที่มาของสารดังกล่าว

            •Active packaging [3]: เทคโนโลยีบรรจุภัณฑ์แบบแอคทีฟ (active packaging) เป็นอีกหนึ่งแนวทางที่น่าสนใจในการช่วยยืดอายุการเก็บรักษาอาหารโดยไม่ต้องเติมสารเคมีสังเคราะห์ลงในอาหารโดยตรง บรรจุภัณฑ์ประเภทนี้อาจมีการปล่อยสารต้านจุลินทรีย์ หรือดูดซับออกซิเจนและความชื้น เพื่อรักษาคุณภาพและความสดใหม่ของอาหาร

            •Processing technologies: การใช้กระบวนการผลิตที่เป็นนวัตกรรมใหม่ ๆ ที่สามารถฆ่าเชื้อจุลินทรีย์ได้โดยที่อาหารยังคงคุณภาพและความสดใหม่ ผ่านกระบวนการผลิตน้อยและไม่ใช้สารเคมี เช่น การใช้ความดัน, สนามไฟฟ้า หรือการฉายแสง UV ฆ่าเชื้อบนพื้นผิว ช่วยให้ผลิตอาหารที่มีอายุการเก็บรักษายาวนานได้โดยยังคงความสดใหม่ของผลิตภัณฑ์

            •Smart technologies: เช่น การใช้เซนเซอร์และระบบ IoT ในการตรวจสอบคุณภาพอาหารแบบ real time, การใช้ซอฟท์แวร์หรือเอไอ คาดการณ์วันหมดอายุ การตรวจสอบ inspection ด้วยระบบอัตโนมัติ รวมไปถึงการสร้างระบบสอบย้อนกลับ Traceability ที่โปร่งใส ก็เป็นอีกหนึ่งไอเดียในการรักษาคุณภาพของผลิตภัณฑ์อาหารโดยที่ไม่ต้องเติมสารเคมีโดยตรง และยังเพิ่มความเชื่อมั่นให้ผู้บริโภคในการตรวจสอบแหล่งที่มาของวัตถุดิบและกระบวนการผลิตได้อีกด้วย

            เทรนด์คลีนลาเบลกำลังได้รับความสนใจ ซึ่งอุตสาหกรรมอาหารเริ่มมีการปรับตัวตาม จากการใส่ชื่อสารเคมีหรือรหัส E-number ในรายการส่วนผสม อาจเปลี่ยนมาเป็นชื่อสารสกัดต่าง ๆ แทน อย่างไรก็ตาม สำหรับในฐานะผู้บริโภคควรตระหนักด้วยว่า อาหารคลีนลาเบลไม่ได้ดีกว่าอาหารอื่น ๆ ในทุกแง่มุม ความปลอดภัยของอาหารยังต้องพิจารณาถึงปัจจัยอื่น ๆ ด้วย ดังนั้น ผู้บริโภคจึงควรต้องมีความรู้ควบคู่ไป รวมถึงมีหลักการบริโภคอาหารที่หลากหลาย มีโภชนาการที่ครบถ้วนและมีความสมดุล

เอกสารอ้างอิง

1.Choi, D., Bedale, W., Chetty, S., & Yu, J. H. (2024). Comprehensive review of clean‐label antimicrobials used in dairy products.Comprehensive reviews in food science and food safety, 23(1), e13263.

2.Chauhan, K., & Rao, A. (2024). Clean-label alternatives for food preservation: An emerging trend. Heliyon.

3.Singh, A. K., Ramakanth, D., Kumar, A., Lee, Y. S., & Gaikwad, K. K. (2021). Active packaging technologies for clean label food products: a review. Journal of Food Measurement and Characterization, 15(5), 4314-4324.